آزمایش لوفران (Lefranc Permeability Test Method)

یکی از پارامترهای مهم مصالح ناپیوسته، ضریب تراوایی این مصالح در حالت برجا است که در طراحی سازه ها به ویژه سازه های آبی جزء پارامترهای اصلی به حساب می آید و در محاسبات نشت آب از پی ها و دیواره های آب بند به کار گرفته می شود. برای تعیین ضریب تراوایی مصالح یاد شده، از آزمایش لوفران یا آزمایش پمپاژ داخل گمانه استفاده می شود. در این آزمایش میزان آبخوری لایه های مورد نظر تحت فشار ثابت اندازه گیری شده و میزان تراوایی محاسبه می شود و در هر شرایطی صرف نظر از موقعیت سطح آب زیرزمینی قابل اجرا است. این آزمایش پا به پای حفاری در فواصل 2 متر یکبار (تا حداکثر 3 متر) یا هر موقع که جنس مواد از نفوذ ناپذیر به نفوذپذیر تبدیل می شود باید انجام گردد. آزمايش نفوذپذيري لوفران در مورد مواد مختلف غير چسبنده و ساختگاه های هوازده و در شرايط مختلف هيدرئولوژيك مورد استفاده قرار مي گيرد. اين روش در خاكهاي چسبنده نيز بكار مي رود ولي نتايج كمتر مورد اعتماد خواهند بود.

برای انجام آزمایش ابتدا لازم است گمانه تا عمق مورد نظر برای آزمایش، حفاری و پوشش شود و پوشش بنحوی انجام شود که در تماس کامل با دیواره گمانه قرار گیرد. قسمت انتهائی گمانه باید آب بندی شود تا جریان آب از گمانه به آبرفت فقط از جدار قسمت مورد آزمایش و نیز ته گمانه صورت گیرد. بدین منظور، لوله پوشش 40 تا 50 سانتیمتر بالا کشیده می شود، سپس از ته گمانه بطرف بالا ارتفاع 80 تا 100 سانتیمتر با رس یا بنتونیت پر می شود. می توان از مخلوط رس - سیمان نیز بخصوص در زیر تراز آب زیرزمینی استفاده کرد. چنانچه سطح آب زیرزمینی پائین تر از قسمت مورد آزمایش باشد از رس که دارای رطوبت در حد پلاستیک باشد استفاده می شود. این مواد در سه تا پنج لایه باید ریخته شده و کوبیده گردد. چنانچه سطح آب زیرزمینی بالاتر از قسمت مورد آزمایش باشد از قطعات (کلوخه) بنتونیت استفاده شده و با وسائل مناسب متراکم می گردد.کیفیت آزمایش نفوذپذیری در آبرفت بستگی به نحوه اجرای موارد فوق الذکر داشته و دقت فراوانی در اجرای صحیح عملیات باید بعمل آید. زمانی که ستون رس یا بنتونیت تکمیل شد ، لوله 10 تا 20 سانتیمتر به پائین رانده می شود. در مرحله بعدی ، حفاری گمانه در داخل ستون آب بند زیر لایه زیر آبرفت به عمق 80 تا 100 سانتیمتر پائینتر از ستون آب بند انجام می شود. قطر حفاری 66 می باشد البته بهتر است قطر حفاری 86 میلیمتر در نظر گرفته شود. دقت خاصی درتمام مراحل انسجام این عملیات و نیز مراحل بعدی کار ضروری است. بدیهی است ادامه حفاری جهت دستیابی به عمقهای پائین تر و انجام مراحل بعدی ، باهمان قطر اولیه حفاری صورت خواهد گرفت.

بهتر است قسمت مورد آزمایش با انجام پمپاژ تمیز شود تا برای آزمایش آماده گردد. بعد از این عملیات باید مدتی صبر کرد تا سطح آب زیر زمینی به حالت طبیعی و متعادل باز گردد. سه بار قرائت به فواصل 10 دقیقه برای حصول اطمینان ، ضروری است. آزمایش نفوذپذیری در دو یا سه روش بشرح زیر انجام خواهد شد تا بدین طریق نتایج اطمینان بخش و قابل مقایسه ای بدست آید.

این آزمایش را به دو صورت می توان انجام داد:

این آزمایش در خاکهایی امکان پذیر است که دیواره گمانه در طول قطعه مورد نظر ریزش نکند و در آن یک قطعه آزمایش می شود. در این روش، نتایج آزمایش زمانی قابل قبول است که طول قطعه بزرگتر یا مساوی 10 برابر شعاع گمانه باشد.

K برابر ضریب تراوایی بر حسب سانتی متر بر ثانیه، C برابر ضریب ثابت برای قطعه مورد آزمایش، L طول قطعه مورد آزمایش بر حسب سانتی متر، H طول ستون آب تا وسط قطعه مورد آزمایش یا سطح ایستابی (هر کدام کوچکتر باشد) بر حسب سانتی متر و r شعاع گمانه در محل قطعه مورد آزمایش بر حسب سانتی متر، t برابر زمان افت و یا خیز آب بر حسب ثانیه و h برابر افت یا خیز سطح ایستابی در زمان t بر حسب سانتی متر.

K برابر ضریب تراوایی بر حسب سانتی متر بر ثانیه، Q شدت جریان ورودی آب بر حسب سانتی متر مکعب در ثانیه، L طول قطعه مورد آزمایش بر حسب سانتی متر، H طول ستون آب تا وسط قطعه مورد آزمایش یا سطح ایستابی (هر کدام کوچکتر باشد) بر حسب سانتی متر و r شعاع گمانه در محل قطعه مورد آزمایش بر حسب سانتی متر.

این آزمایش برای خاک هایی امکان پذیر است که جدار گمانه در طول مورد نظر ریزش می کند. در این موارد لوله جدار تا انتهای گمانه رانده می شود و فقط کف گمانه مورد آزمایش قرار می گیرد و به این دلیل آن را آزمایش نقطه ای هم می نامند.

از نقطه نظر شیوه پمپاژ آب، آزمایش لوفران به دو صورت زیر انجام می شود:

بر اساس نحوه افزودن و یا خارج کردن آب از گمانه نیز آزمایش لوفران به یکی از سه روش زیر انجام می شود:

بطور مداوم در طول آزمایش آب به سر لوله گمانه ریخته می شود تا سطح آب ثابت بماند. میزان آب افزوده در طول زمان اندازه گیری می شود. آزمایش، زمانی تکمیل است که میزان آب در سه قرائت 10 دقیقه ای با تفاوت 10% ثابت بماند. در این حالت مقدار نفوذپذیری از رابطه زیر به دست می آید:

که در آن K برابر ضریب نفوذپذیری بر حسب سانتی متر بر ثانیه، r برابر شعاع داخلی لوله جداری در کف گمانه بر حسب سانتی متر، H برابر طول ستون آب تا نقطه مورد آزمایش یا تا سطح آب زیرزمینی بر حسب سانتی متر (هرکدام کوچک تر باشند) و t برابر زمان افت و یا خیز آب بر حسب ثانیه و h برابر افت یا خیز سطح ایستابی در زمان t بر حسب سانتی متر.

لوله چاه پر از آب شده و سپس قطع می گردد. افت آب در لوله در زمانهای مختلف یادداشت می شود. هرگاه شرایط مذکور در روش الف حاصل شود آزمایش تمام است.

که در آن K برابر ضریب نفوذپذیری بر حسب سانتی متر بر ثانیه، r برابر شعاع داخلی لوله جداری در کف گمانه بر حسب سانتی متر، H برابر طول ستون آب تا نقطه مورد آزمایش یا تا سطح آب زیرزمینی بر حسب سانتی متر (هرکدام کوچک تر باشند) و t برابر زمان افت و یا خیز آب بر حسب ثانیه و h برابر افت یا خیز سطح ایستابی در زمان t بر حسب سانتی متر.

خیز یا افت آب در روشهای الف یا ج در زمانهای 1- 2-3 -4-5-10 دقیقه و حداقل دو قرائت دیگر هر یک به فواصل زمانی 10 دقیقه باید اندازه گیری شود.

در این روش، میزان جریان آب برای ثابت نگهداشتن سطح آب در دقایق 1- 2 - 3 - 4 -5- 10و دو قرائت دیگر بفواصل 10 دقیقه أندازه گیری می شود.

آب زیرزمینی با پمپ خارج می شود بنحوی که سطح آب 2 تا 3 متر افت نماید. سپس آب در زمانهای مختلف یادداشت می شود تا زمانی که به حالت تعادل برسد.